Kavram	Açıklama
Ajur	Altın veya gümüş levhâların üzerine yapılan motiflerde kıl testere ile lüzumsuz yerlerin boşaltılarak kafeslerin açılması işlemidir.
Akışkanlık	Erimiş alaşımın kalıba iyi akabilme ve kalıbın tam şeklini alabilme özelliğini gösteren karmaşık özellik. Genellikle, aşırı ısıyla ve oksitlenme olmadığında artar. Çok çeşitli deneysel döküm test parçaları tarafından değerlendirilir.
Alafranga	Mıhlamacılıkta altı açık çeşitli yuvalara taş takma tekniği.
Alaşım	Bir metalin en az bir başka metal ile homojen karışımıdır. Elde edilen malzeme yine metal karakterli olur. Alaşımlar, uygulamaların gerektirdiği fiziksel özelliklere sahip malzemeler üretilmesinde yaygın olarak kullanılır.
Alaturka	Mıhlama işlemelerinde, taşın foyalı kabara içine sıvama tekniği ile yerleştirilmesi.
Alman Gümüşü	Bakır, pirinç ve %20-25 oranında çinko alaşımı.
Amalgam	Metallerin cıva ile yaptığı alaşım.
Amyant	Altın veya gümüş objelerin üzerine konularak kaynak işlemlerinin yapıldığı yanmaz kâğıt.
Ana Metal	Yüzeyi üzerine kaplama,örtme vb. işlemler yapılan metal ya da alaşım.
Anot	Elektro kaplama, elektroformlama, elektroliz işleminde metal temin eden pozitif elektrot.
Astar	Külçe altın veya metal levhâlarının silindirde inceltilerek işlenmeye hazır hâle gelmiş hâli.
Aşırı Isı	Döküm sırasında akışkanlık kazanması için bir metalin ya da sıvılaşmış bir alaşımın erime noktasının üzerindeki ekstra sıcaklık marjıdır ve erimiş metalin vaktinden önce donmaksızın kalıbı doldurmasını mümkün kılar.
Ayar	Metalin kendi cinsinden saflık derecesinin matematiksel ifadesi.
Ayıklama	Mıhlamada taşı tutacak güverseleri ortaya çıkarmak için zeminin oyularak temizlenmesi.
Baget	Değerli taşların dikdörtgen prizma hâlinde kesilmiş şekli.
Barok	Avrupa sanat akımlarının birinin adıdır. Avrupalılaşma hareketleriyle ülkemizde de benimsenmiş ve bu yöntemle mimarlıktan süs eşyasına değin birçok eser verilmiş olup bizden aldıkları unsurlarda da karma bir tavır ortaya çıktığından adına da Türk baroku denmiştir.
Bedesten	Değerli bezlerin, kumaşların satıldığı üstü kapalı çarşı. Sonraları satılan eşyaların cinslerine göre cevahir bedesteni, sandal bedesteni, silah bedesteni gibi adlar almışlardır. İstanbul Kapalı Çarşı’daki Cevahir Bedesteni, içinde çoğunlukla eski gümüş eserlerin satıldığı bir yerdir.
Bezel	Elmasın pırlanta kesiminde tabla üzerinde oluşturulan en büyük yüzeyli sekiz fasetin adı.
Bezeme	Süsleme, dekore etme.
Boraks	Teneker diye bilinen boraks, kimyada sodyum tetraborat diye geçer. Kuyumcular kaynak yaparken alevin hararetini arttırmak ve kaynak¬lanacak kısmın yağ ve oksitlerden arınması için temizleyici özelliklerinden yararlanırlar. Kaynak işleminin vazgeçilmez malzemesidir.
Boşaltma	Mıhlama işleminde kullanılan yarım yuvarlak uçlu çelik kalem.
Bronz	Bakır ve çinko alaşımıdır.
Brose	Takılarda matlaştırma amaçlı aşındırıcı sert keçe.
Broş	Süs iğnesi olarak kullanılan takı.
Buhurdan	İçinde hoş kokulu ağaç kabuklarının ve bitki dallarının yakıldığı, üst kısmı delikli alt kısmı kapalı maden kap.
Cilalama	Genellikle zımparadan sonra, perdah tozu cilalayıcı bileşenleriyle dolu fırça ya da döner tekerler kullanılarak metale parlaklığın kazandırıldığı son bitirme aşaması.
Cüruf	Eritilen maddenin boraks, karbonat ve nişadırla temizlenmesinden sonra kalan ramatlık artığı. Kal sistemiyle geri dönüşüm sonrası oluşan posa.
Çapla	Mıhlayıcılıkta kullanılan düz ağızlı çelik kalem.
Çevirme Kalemi	Desenlerin çevresindeki çizgileri belirlemek ve zeminle işlemeği birbirinden ayırmak için kullanılan biraz keskin, biraz sivri, biraz da yassıca olan kaleme denir.
Çift	Küçük maşa görünümünde tezgâh ve kaynak işlemlerinde kullanılan kuyumcu aleti.
Dara	Değerli metallerin tartılırken kendileri dışında kalan kâğıt, kap ya da yabancı unsurların ilk tartıdan sonra toplam ağırlıktan düşürülmesine denir.
Darphane	Madeni para basılan yer.
Derin Kalem	Kafkas kalemi de denilen bu stil, zemini oyularak motifleri kabartılan bir mücevher bezeme tekniği.
Dolap (tambur)	Takının cila öncesi bilye ve iğnelerle parlatılması işlemi.
Dövülebilirlik	Aşırı işlem sertleşmesi ve çatlama olmaksızın, yoğun olarak çekiçlenebilme ya da haddelenebilme (yuvarlanabilme) özelliği. Dövülebilir¬lik, genellikle sıcaklıkla birlikte artar.
Dürtme	Mıhlama işlemlerinde kullanılan yuvarlak uçlu çelik kalem.
Elmas	Saf kömürdür regüler düzeneğinde kristallenir. Sertliği 10, özgül ağırlığı 3.52’dir. Bütün minerallerden serttir ve onları çizer. Renksiz, saydam, sarı, külrengi, kırmızı, mavi ve kara renklerde bulunur. 770 derecede kül bırakmadan yanar ağırlık ölçüsü «kırat«’tır.
Elektroliz	Elektrik enerjisinin kimyasal enerjiye dönüşmesi esnasında meydana gelen işlem. Kimyasal bileşiklerin elektrik yardımıyla ayrıştırılması.
Engele	Mıhlama işleminde kullanılan, üçgen ağızlı çelik kalem.
Faset	Pırlantanın yüzeylerine verilen isim. Bir çeşit taş işçiliği.
Fire	İşlenme anında meydana gelen metal kayıpları.
Füsür	Genellikle yuvarlak ve küre biçiminde, metale taş yuvası açma ve pürüz temizleme işleminde kullanılan freze uçları.
Gemoloji	Değerli taş bilimi.
Gemolojist	Değerli taş bilimiyle uğraşan uzman kişi.
Gısbit	Mıhlama işlemi sırasında oluşan maden talaşı.
Girif Bezeme	İç içe girmiş süsleme. Hatayı, rumi, ve hendesi, desenler çoğunlukla girif süslemelerdir.
Güftekari	Üzerlerinde kalem işi tekniğinde, şiir ve güzel sözlerin yazıldığı sanat eserleridir. Özellikle taşlarda görülür. Güftekari denildiğinde, üzerinde şiir ya da dileklerin bulunduğu taş akla gelirdi.
Güverse	Altın ve gümüşten yapılan minyatür kürecik.
Hadde	Büyükten küçüğe delikleri numara numara küçülen teli çekerek in- celtmede kullanılan çelik alet.
Hakkak	Çelik kalemlerle metal üzerine yazı yazan kalemkar.
Hâlhâl	Ayak bileğine takılan zilli süs eşyası. Ayak bileziği
Hamlaç	Kuyumcuların, kaynak yaparken maden üstüne alev göndermek için bir yandan üfleyerek kullandıkları içi delik ince boru. Bk. Boru, üfleme borusu
Hanut	İşyeri dışındaki kişilere, getirdikleri müşterilerin alışverişlerinden veri-len yüzde. Komisyon.
Heştek	Metal parçalarla yarım yuvarlak, küre ve taş yuvası yapımında kullanılan çeşitli boylarda yarım yuvarlak oyukları olan demir alet.
Hurda	Üretim sırasında işlemdışı kalmış toz, parça ve madenler ve kullanım değerini yitirmiş, eritilerek işleme sokulacak takılar.
Isıl işlem/tavlama	Madenlerin genişleme özelliklerini yitirmeleri hâlinde ısıtılarak yumuşatılması işlemi.
İfraz	Ramat ve bozuk alaşımlı maddenin tekrar kullanılabilir hâle getirilmesi işlemi. Maden arıtma tekniği.
Kabara	Altı kapalı, yarım yuvarlak, foyalı, elmas taş yuvası.
Kabaşon	Alt kısmı düz, üst yüzeyi bombe ve tıraşsız taş.
Kakma	Çelik kalem yardımıyla çökertme tekniği.
Kal	Toprak ve kilden hazırlanan çukurda kömür ateş yardımıyla metal külçelerin eritme işlemi.
Kalemkâr	Altın ve gümüş metal üzerine, çeşitli çelik kalemlerle yazı ve desen çizen kimse.
Kanal Mıhlama	Alafranga mıhlamada karşılıklı kıyıların içinde kanallar açarak taşların bu gizli kanallara oturtularak tutturulup yerleştirilmesine verilen addır. Güversesiz, çapaksız bir mıhlama biçimidir.
Kara usta	Eskiden kullanılan bir kuyumculuk deyimidir. Her işi yapan usta demektir.
Katmer	Metal üzerinde eritme veya alaşım hatası sonucunda oluşan hava boşluğu. Metal kabuğu.
Katot	Elektroliz işleminde (-) kutup.
Kaynak	2 ayrı parça metalin birleştirilmesi. İşlem yapılacak metalin kendi cins ve ayarında yumuşatılmış hâli.
Klips	Zincir, kolye,inci, mercan gibi kol ve boyunda kullanılan takıların sabitlenmesini sağlayan özel anahtar.
Kontür	Mücevherlerin üst kısmı olan montürü alttan destekleyen işlenmiş kafesli parçanın ismi.
Kral Suyu	Selenyum asiti. Altın ve diğer bütün kimyasal bileşiklerini etki¬leyen 1 litre nitrik asit ve 3 litre hidroklorik asit bileşimi.
Kumlama	Klasik ve modern yöntemlerle takıya mat görünüm veya kalem işlemlerinde görünüme belirginlik vermek amacıyla zemine verilen ince kum vurma işlemi.
Kumpas	Çukurları ve tümsekleri olan kalıpların ölçülerini almaya yarayan pergel cinsi bir alet.
Külçe	24 ayar som altın.
Kültive	Havuzlarda istiridyenin içine boncuk şeklinde bir çekirdek konulup bekleti-lerek üzeri sedefle kaplanınca elde edilen suni incilerin ismi
Lahit	Kafkas Kalem ustalarının çelik üzerine altın kakma tekniği. Demir üzerine açılan kanalların ağızları dar, dipleri geniş tutularak hazırlanır. Bu kanallara saf altın çekiçle çakılır. Altınlar iyice yerleştikten ve çapaklar alındıktan sonra demir harlı alevde ısıtılır. Lav zamanı yağa sokularak su verilir.
Lehim	Düşük ısıda eriyebilen, düşük dirençli, kalay ve kurşun karışımı bir çeşit kaynatıcı.
Lup	Mercek. Başta taşların değerlendirmesi olmak üzere metaller üzerinde damgalama ve ince ayrıntıların incelenmesine yardımcı alet.
Malafa	Yüzük ve bilezik yapımında kullanılan, demir bakır alaşımları veya ahşaptan üretilmiş, konik cisim.
Malgama	Altın, gümüş gibi metallerin cıva ile yaptığı alaşım. Cıva yaldızı, tombak.
Markiz	Mekik şeklinde tıraşlanmış taşlara verilen ad.
Mihenk	Altın ayar tespitinde kullanılan denek taşı.
Mikron	Kalınlık ölçü birimi 1mm=100 mikrondur.
Milyem	24 ayar altının 1000 milyem olduğu düşünülerek altın alaşımlarının bu değerlere göre tespiti.
Mine	Dövülmüş renkli cam tozlarının metal üzerinde hazırlanmış yuvalara doldurularak fırınlanma tekniği.
Miskal	Kuyumculukta özellikle inci gibi ürünlerde kullanılan 4,8 gr’lık ağırlık ölçüsü birimi. Bir buçuk dirhem değerinde eski ağırlık ölçüsü birimi.
Montür	Taşların monte edildiği mücevherin üst kısmı.
Mücevher	Değerli taşlarla bezenmiş süs eşyası.
Muntaç	İskelet. Telkaride ince tellerin kendisine kaynak yapıldığı kalın iskelet görevi yapan tel.
Nakkaş	Nakşeden, nakış yapan, bezeyen usta.
Necef	Dağ kristali
Ons	31,1 gramlık ağırlık ölçüsü
Oksit	Hava neminin metal yüzeyinde oluşturduğu katman.
Pafta	Metal çubuk ve borularla diş açan alet.
Patina	Bakır çalığı. Bakırın hava nemi, oksijeni ile reaksiyonu sonucu oluşan, yeşil renkteki bakır karbonat.
Pandantif	Genellikle sarkıntılı gerdanlıklar için kullanılan ad. Kolye ucu.
Perçin	İki veya daha fazla levhayı birbirine bağlamak için çivinin ezilerek baş durumuna getirilen ucu. Kuyumculukta takının oynak bölümlerinde kaynağın sakıncalı veya gereksiz görülmesi hâlinde, metalin kendi cinsinden bir telle sabitlenerek telin her iki ucunun şişirilmesi işlemi.
Pevla	Mühür mumu, bir birim gomalak, iki birim reçine ve bir birim üstübeç karışımı olan, mıhlama ve kalemkârlıkta kullanılan yapıştırıcı.
Pırlanta	Elmasın tıraşlanarak prizmatik özelliği kazandırılmış hâli.
Pirinç	Bakır ve % 45 çinko ile yapılan alaşım.
Pomza	Cilalama yapılırken mücevherin çabuk ve kolay parlamasını sağlayan yağlı pomad.
Pota	İçinde metal eritilen grifit özel kap.
Prototip	Ana kalıp. Dökümhanede kauçuğa alınarak seri üretime geçilecek ürünün sadekâr tarafından üretilmiş orijinal hâli.
Ramat	Üretim sırasında engellenemeyen maden kayıplarının atölyenin çöp ve atıklarından geri dönüşümünü sağlama amaç ve tekniği.
Raspa	Özellikle taş yuvası ve metal üzerindeki pürüzlerin giderilmesi işlemlerinde kullanılan, sivri uçlu, keskin kenarlı oluklu üçgen alet.
Rodaj	Rodyum kaplama.
Savat	Gümüş üzerine, gümüş, bakır, kurşun ve kükürtle hazırlanan çamurla yapılan nakış. Kara nakış.
Sıvama	Mıhlamacılıkta, taşın tüm çevresinin metalle kapatılarak gerçekleştirildiği mıhlama tekniği.
Şaloma (Şalome, şalümo)	Kaynaklama ve ısıl işlemlerde kullanılan, değişik tekniklerle, alev üretici alet. Isıtıcı Hamlaç
Şarnel	Kuyumculukta tek başına veya çeşitli ürünlerde eklenti olarak geniş bir kullanım alanına sahip, madenin kendi cinsinden oluşturulmuş boru.
Takoz	Kuyumcu tezgâhında testere ve tesviye işlemlerinin gerçekleştirildiği ahşap çıkıntı.
Tav	Altın, gümüş gibi metallerin ısınma kıvamı. İşlenecek metalde bulunması gereken ısı ve nemin yeterli olması, işlemler sırasında sertleşmiş madene tekrar işlenebilir özellik kazandırma.
Telkari	Çok ince tellerle oluşturulan desenler ve bu desenlerden takı oluşturmak için kullanılan geleneksel üretim tekniği. Filigre.
Terleme	Isıl işlem ve kaynak işlemlerinde, maddenin fiziki görünümünün bozularak pürüzlü hâle gelmesi.
Tombak	Bakır üzerine altın, civa malgamasıyla yapılan kaplama işlemi cıva yaldızı.
Tor (ızgara teli)	Şaloma alevinin metalin alt ve yanlarına etkisini arttıran, amyant ve ürün arasında kullanılan örgülü demir tel.
Tunç	Kalay, bakır karışımı.
Varak	Altın gümüş gibi madenleri, döverek oluşturulan ince metal yaprak.
Yaldız	İnce kaplama . Elektroliz tekniği ile metalleri değerli metallerle kap-lama işlemi.
Zac yağı	Sülfürik asit. Madenler üzerindeki oksit, yağ ve kirden arındırılması işleminde kullanılan temizleyici alet.
Zer	Altın.
Zerger	Kuyumcu.
Zergeran	Savat yapan usta.
Zernişani	Kakma ustası.
Zift	Reçine, horasan, asfalt ve yağ karışımından oluşan, kuyumcuların üze-rinde altın gümüş levhâları yapıştırarak işledikleri pomad.
Ziynet	Altın gümüş ve değerli taşlarla yapılan süs eşyası.